مدرسه چهارباغ
مدرسه چهارباغ (Chaharbagh School) از زیباترین جاذبه های گردشگری اصفهان محسوب می شود که شاهکاری به جا مانده از اواخر دوران صفویه است.
این مدرسه در ضلع شرقی خیابان چهارباغ و در داخل فضای شهری عصر صفویه واقع شده، در شمال آن بازارچه بلند و در شرق آن کاروانسرای مادرشاه جای گرفته است.
مدرسه چهارباغ در واقع با هزینه مادر سلطان حسین و تحت نظارت وی بنا شد و پس از مدتی کاروانسرایی نیز به همین نام ساخته شد و درآمد آن هزینه های طلاب را تامین می کرد.
تاریخچه مدرسه چهارباغ:
از دیر باز عصر صفوی به عنوان عصر شکوفایی معماری و هنر در ایران شناخته می شد. در این دوره پادشاهان، شاهزادگان و وابستگان به دربار با ساخت و سازهای گوناگون باعث رونق شهرها می شدند.
اصفهان در دوره شاه عباس اول به عنوان پایتخت این سلسله انتخاب گشت و شهرت و رونق آن تا سلطنت شاه سلطان حسین، نهمین و آخرین پادشاه صفوی حفظ شد.
تاریخچه مدارس در ایران و اصفهان را در اینجا بخوانید.
شاه سلطان حسین به مدت 29 سال سلطنت کرد و سرانجام با قیام افغان ها، از آن ها شکست خورد و اصفهان سقوط کرد.
این پادشاه صفوی فردی راحت طلب بود و برخلاف پدرش شخصیت آرام و مهربانی داشت، به ورزش و فعالیت علاقه خاصی نشان نمی داد اما شیفته تحصیل علوم و معارف بود. افزون بر این شاه سلطان حسین در پارسایی و خودداری در نوشیدن شراب در میان عموم مشهور بود، به همین خاطر تا قبل از رسیدن به سلطنت به وی لقب ملاحسین را داده بودند.
اما باید دانست سیاحان و مورخان آن دوران، شاه سلطان حسین را فردی نالایق و بی تدبیر در امور حکومتی و کشوری می دانستند.
در این دوره همزمان با رخ دادن شورش های متعدد و تمرکز حکومت بر خاتمه دادن طغیان ها، فعالیت های عمرانی مانند ساخت مدارس علمیه متعدد، مراکز تفریحی، مساجد، حمام ها، پل ها و همچنین بازسازی و تعمیربناها ادامه یافت.
از مهمترین وقایع عصر شاه سلطان حسین ایجاد شهرک فرح آباد در جنوب غربی اصفهان و مدرسه چهارباغ بود.
این بنا در فاصله سال های 1116 الی 1126 ه.ق با نظارت مستقیم شاه برای تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی احداث شد.
مدرسه چهارباغ در ضلع شرقی خیابان چهارباغ و در داخل فضای شهری عصر صفویه واقع شده، در شمال آن بازارچه بلند و در شرق آن کاروانسرای مادرشاه جای گرفته است.
درگذشته برای بناهایی همچون مسجد یا مدرسه که ساخته می شد یک سری موقوفات در نظر می گرفتند، از طریق این موقوفه ها عواید بعد از ساخت آنها تامین می شود. این روند در دوره صفوی رواج بیشتری پیدا کرد. از این مجموعه ها می توان به مجموعه علی قلی آقا در محله بیدآباد اشاره کرد.
مدرسه چهارباغ نیز مانند مجموعه علیقلی آقا موقوفه های زیادی داشته است. از موقوفه های مدرسه چهارباغ می توان به اراضی های مرق ملک، بازارچه، کاروانسرا و غیره اشاره کرد که در دوره قاجار تصرف و تملک شد.
وجه تسمیه مدرسه چهارباغ
مدرسه چهارباغ با نام هایی چون مدرسه سلطانی، مدرسه مادرشاه و حتی مدرسه امام صادق(ع) نیز شناخته می شود.
درارتباط با علت نامگذاری ها باید گفت که از آنجایی که این بنا در عصر شاه سلطان حسین بنا گردید به مدرسه سلطانی لقب گرفت و چون حمایت مالی مادرشاه در بنا شدن مدرسه تاثیر داشت مدرسه مادرشاه نیز خطاب می گردد. بعد از انقلاب اسلامی در سال 1357 ه.ش نیز این بنای با شکوه محل تدریس طلاب علوم دینی قرار گرفت و به همین جهت به نام مدرسه علمیه امام صادق(ع) نیز خوانده می شود.
مدرسه یا مسجد چهارباغ؟
اینبنا به عنوان مسجد چهارباغ هم خوانده می شود اما در تایید مدرسه بودن بنا ذکر این نکته لازم است که در گذشته برای ساخت مدرسه مجاز به ایجاد باغچه و درخت در حیاط بودند ولی در مسجد به دلیل یک مکان مذهبی و تسلی و آرامش خاطر در عبادت با خدا، باید بدون باغچه ساخته می شد. پس بناب باشکوه مدرسه چهارباغ از ابتدا کاربری مدرسه داشته تا مسجد.
در حال حاضر با نام مدرسه چهارباغ به دلیل قرارگیری در گذرگاه چهارباغ عباسی که از زیباترین خیابان های اصفهان است نامیده می گردد.
معماری مدرسه چهارباغ
محققان و پژوهشگران مطالعات و بررسی های گسترده ای در رابطه با این بنای صفوی انجام دادند. از این محققین می توان به”بلر و ام بلوم” اشاره کرد که نوشته اند: مجموعه مادرشاه یادآور شکوه آثار شاه عباس اول و در بردارنده یک مسجد- مدرسه به نام مادرشاه، یک کاروانسرا و یک بازار است.
“راجرسیوری” مسجد مدرسه چهارباغ را باشکوه ترین بنایی می داند که به دست جانشینان شاه عباس اول ساخته شد.
پلان مدرسه به صورت 4 ایوانی در 4 جهت بوده و به سبک معماری اصفهانی بنا شده، ایوان ضلع جنوبی(سمت قبله) از دیگر ایوان ها رفیع تر بوده و بربالای آن گنبدی وسیع به صورت دوپوسته بنا کرده اند.
داخل فضای گنبد با کاشی کاری ها و نقاشی های نفیس تزیین شده و جلوه خاصی به بنا بخشیده است. از دیگر زیبایی های این بنا می توان به محراب مرمری آن نیز اشاره کرد.
افزون بر این، در ساخت درب اصلی و مجلل مدرسه هنرهای معروفی مثل طلاکوبی، قلم زنی، تذهیب، معرق و دیگر هنرهای با ارزش بکار رفته و از طلا و نقره زیادی استفاده شده در برخی منابع از میزان 26 کیلوگرم طلا و نقره نام برده شده است..
این مدرسه زیبا از لحاظ کاشی کاری نیز دارای اهمیت بسزایی است و در حقیقت به موزه کاشی کاری اصفهان شهرت دارد. از کاشی های به کار رفته در این مکان می توان به کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی و معقلی اشاره کرد که هر یک زیبایی منحصربه فردی به سازه داده است.
صحن مدرسه 72 حجره بزرگ به صورت 2طبقه دارد که به طلاب علوم مذهبی اختصاص داده شده است.
در میان حجره ها، حجره شاه سلطان حسین به چشم می خورد که در گذشته ،شخص شاه در این مکان گاه مشغول تدریس بوده یا به هنگام سرکشی و طغیان در اصفهان آنجا ساکن می شده است. در حال حاضر این حجره بسته است و بازدید از داخل آن امکان پذیر نیست اما وسایل شاه و نقاشی دیواری ها از پشت شیشه حجره نمایان است.
در وقفنامه این مدرسه به جزئیات مهمی از نظام اداره، شرایط و وظایف عمومی ساکنین آن پرداخته شده است.
شایان ذکر است مطابق وقف نامه مدرسه، بالاترین مقام اداره کننده مدرسه متولی شرعی و پس از آن مُدَرس بوده است.
از مدرسین این مدرسه میتوان به محمد باقر خاتون آبادی، محمدباقر مجلسی، آقا جمال خوانساری و ملامحمد صالح مازندرانی اشاره کرد.
بیشتر الحاقات این مکان در دوره پهلوی اول شکل گرفت.
در سال 1310 الی 1315 ه.ش گنبد بازسازی شد. 1316 الی 1330 ه.ش کل مدرسه بازسازی شد و درسال 1323 ه.ش کتابخانه فرهنگ که امروزه به نام کابخانه امام صادق معروف است بنا شد.
مدرسه چهارباغ از زیباترین جاذبه های گردشگری اصفهان محسوب می شود و بازدید ازآن خالی از لطف نیست.
نکته قابل ذکر، این مکان بازدید عموم ندارد. جهت هماهنگی بازدید با کارشناسان پی وی تور در ارتباط باشید.
آدرس مدرسه چهارباغ: میدان امام حسین، خیابان چهارباغ عباسی، نبش خیابان آمادگاه
فیلم «مدرسه چهارباغ» را از لینک زیر تماشا کنید: